Data Detox Kit/Kids

Door Jeroen de Boer

In de Week van de Mediawijsheid lanceren we een tweetal nieuwe projecten rondom digitale weerbaarheid voor jeugd en jongeren: de Data Detox Kit voor jongeren en het theaterscript Data Detox Kids. Deze producten zijn beide voorbeelden van het belang dat wij hechten aan goede leermaterialen om ook tieners digitaal bewust(er) te laten worden. Daarmee vullen ze een leemte in het algemene aanbod dat er met de oorspronkelijke Data Detox Kit al was.

Om de lancering te introduceren (en ook een beetje te vieren) verzorgden Jillian en ik de afgelopen twee weken zes online kennissessies (de PDF van de presentatie vind je hier). Hierin gaven we een inkijkje in de nieuwe kit, maar schetsten ook het beeld van de samenhangende producten: de Data Detox Game, Data Detox Kids, de Kleinste Privacyshow en de aankomende Glass Room-tentoonstellingen.

Actualiteit
Het belangrijkste was echter om de relevantie van het project aan te tonen. En dat was geen enkel probleem, want we kregen uit de actualiteit een aantal mooie cases aangereikt. Zo is daar bijvoorbeeld de spraakmakende kritische Netflixdocu The Social Dilemma. Mocht je ‘m gemist hebben: de film geeft een inkijkje in de ware werking van sociale media, namelijk het ongebreideld verzamelen van gebruikersgegevens om uiteindelijk het gedrag van diezelfde gebruikers te kunnen beïnvloeden. En een dag voor de eerste kennissessie was daar Arjen Lubach met zijn inmiddels klassieke item over de online fabeltjesfuik. In de uitzending zoomde Lubach in op complottheorieën en de mate waarin bedrijven als Facebook en Youtube volgens hem verantwoordelijk zijn dat gebruikers hierin worden meegezogen. Deze media-aandacht is ook in de politiek niet onopgemerkt gebleven. In het recente Kamerdebat over desinformatie en digitale inmenging werd er veelvuldig naar verwezen.

Rol van bibliotheek
Wat in deze uitzendingen en debatten echter niet ter sprake komt is de handelingsbekwaamheid, of het ontbreken daarvan, van gebruikers. En dan gaat het niet alleen over de hard skills (‘knoppenkunde’), maar zeker ook over soft skills, bijvoorbeeld door de ethische aspecten van een verschijnsel als desinformatie bespreekbaar te maken. Of het bredere plaatje te zien van het gevaar dat schuilt in het ongebreideld en ongevraagd verzamelen en combineren van persoonlijke gegevens. De bal wordt vrijwel geheel gelegd bij (het reguleren van) techbedrijven. Waarom dit niet de enige weg is wordt onder andere goed beschreven door Maria Ferell in haar artikel The Prodigal Techbro (de verloren techzoon).

Maar laat daar nu een kans voor bibliotheken liggen! Vanuit het oogpunt digitaal burgerschap hebben we immers de ambitie om mensen in staat te stellen om zoveel mogelijk zelfstandig om te gaan met alles wat in het (digitale) leven voorbijkomt. Kritisch kunnen omgaan met technologie speelt daarbij inmiddels een meer dan belangrijke rol. Dat kan door uit te leggen hoe technologie werkt, maar zeker ook door het gesprek te faciliteren waarin je het met elkaar over de menselijke aspecten hebt.

De gebruiker aan zet
De sterkste kritiek op de Lubachuitzending vond ik daarom het artikel De online fabeltjesfuik bestaat (ook) niet van David Graus, waarin hij uiteenzet dat een eenzijdige focus op de nadelen van algoritmes de problemen niet zal oplossen. De gebruiker zelf speelt hierbij volgens Graus ook een rol:

“Aan de kant van de gebruiker is dus ook een hoop te halen: het blijft belangrijk te hameren op de waarde van het raadplegen van meerdere perspectieven: een meer toekomstbestendige oplossing dan de technologie de verantwoordelijkheid van eenzijdige informatieconsumptie op te leggen.” 

In dat opzicht ben ik blij dat we met de producten en activiteiten binnen het Data Detoxproject al die vragen kunnen beantwoorden. De Data Detox Kit is natuurlijk deels instrumenteel: je leert, onder andere met praktische tips, in korte tijd een verbetering aan te brengen in het beschermen van jouw digitale identiteit. Je leert daarnaast echter ook jezelf een spiegel voor te houden en daarmee je gedrag aan te passen. In de Kleinste Privacyshow van Nederland en het spiksplinternieuwe Data Detox Kids staat het gesprek centraal. Door het met verschillende doelgroepen te hebben over persoonlijke data en privacy groeit gaandeweg het besef waarom dit belangrijke onderwerpen zijn om met elkaar te bespreken.

Uiteindelijk zal het eerste besef dan bijvoorbeeld bij een volgende kritische Netflixdocu zijn dat die handige melding “We hebben een serie toegevoegd voor jou” niet uit de lucht komt vallen.