Data Detox

Detoxen. Het klinkt als vasten en kuren, zweten en afzien. Alles om je lichaam te reinigen van afval- en gifstoffen. Het klinkt niet meteen als iets waarmee Fers zich bezighoudt. Dat verandert als je het woord ‘data’ ervoor zet. De Data Detox is een laagdrempelige methode waardoor je grip krijgt op je digitale persoonlijkheid. Jeroen de Boer, adviseur innovatie bij Fers, raakte ervan in de ban toen hij in 2017 hoorde over ‘The Glass Room’. Renze Tjoelker van ROC Friese Poort bleek een perfecte partner in (anti-cyber) crime.

The Glass Room is een tot nadenken stemmende expositie die technologie ontraadselt, geïnitieerd door het Berlijnse Tactical Technology. De Data Detox Kit ontstond als onderdeel van deze Apple-store-achtig vormgegeven tentoonstelling. Jeroen de Boer: “Ik las in 2017 een verslag over The Glass Room in Londen. Het was een pop-up expo in een high brow winkelstraat waar mensen uit de hele wereld op afkwamen. Het verhaal en de aantrekkingskracht intrigeerden mij; wat was daar aan de hand?” Jeroen dook in de casus en presenteerde ‘m tijdens kennis- en inspiratiesessies voor Friese bibliotheken.

Er kwamen zulke enthousiaste reacties, dat Jeroen contact zocht met Tactical Tech. De Berlijnse organisatie werkt op een open-source-basis en streeft naar internationale adaptatie, maar had bibliotheken nog als witte vlek. “We gingen meteen voortvarend aan de slag”, vertelt Jeroen. “Niet alleen met het vertalen van de Data Detox Kit en de Glass Room Experience (een kleine versie van The Glass Room, red.), maar ook met het ontwikkelen van een Nederlandse website en eigen projecten voor specifieke doelgroepen.” Zo werden in no time De Kleinste Privacyshow van Nederland ontwikkeld (een informatieve show vol gekke quizjes waarin je allerlei handige dingen leert over slimme wachtwoorden, nep-emails en cookies) en voor kinderen de Data Detox Game. Financiële steun kwam er onder meer van de Koninklijke Bibliotheek, het SIDN Fonds en Fonds 21.

“Wij zijn een bijzondere partner voor Tactical Tech. De meeste organisaties in andere landen zetten vooral een vertaling van het materiaal in. Voor mij werkt dat niet. Als je zelf eigenaarschap hebt, kun je snelle slagen maken en werkt een project beter. Je wordt ook meer gezien als je er zelf tijd en geld in steekt. Voor Tactical Tech zijn we daarom geen afnemer maar partner.” Die partners zoekt Fers ook dichterbij huis. In 2019 ontstond het contact met Renze Tjoelker, practor (boegbeeld/onderzoeker) Digitale Weerbaarheid bij ROC Friese Poort. Het leidde al snel tot een intensieve samenwerking.

De invloed van techgiganten
Renze was docent ICT voordat hij zich ging bezighouden met cyber security en vervolgens ‘digitale weerbaarheid’: “De aandacht verschoof steeds meer van het technische naar het menselijke perspectief. Bij online gedrag kijken we naar veiligheid, soevereiniteit en gezondheid. De samenwerking met Fers begon eerst op dat tweede onderdeel. Onderwerpen als digitale voetafdruk, complottheorieën en filterbubbels komen daarbij aan bod. De Data Detox Kit bleek een perfect leermiddel en de Kleinste Privacyshow werd in Emmeloord voor 1.500 van onze studenten gespeeld.”

In december 2019 werd Renze geïnstalleerd als practor van het nieuwe practoraat (expertisecentrum) Digitale Weerbaarheid. “We tekenden toen een overeenkomst met Fers om op dit thema waar mogelijk samen te werken.” Al snel kwam daarbij ook digitaal burgerschap in beeld. Renze: “Digitale weerbaarheid kreeg een plek binnen het burgerschaponderwijs dat al onze studenten volgen. Om dit voor zowel de docenten als leerlingen concreet te maken, hebben we recent een handreiking voor lessen rond de verkiezingen gemaakt. Een mooie kapstok om het te hebben over zaken als microtargetting, privacy en desinformatie. Door de Data Detox Kit en dit soort lessen wordt dat heel tastbaar.” Naast enthousiasme over de methodiek, ziet Renze ook wel een shockeffect. “Bij live lessen zitten leerlingen al snel met hun handen voor hun scherm als blijkt hoe makkelijk Google je online aankopen zichtbaar maakt. De invloed van techgiganten is er elke dag. Maar het gaat mij om bewustwording, niet om oorlog met die reuzen. Kennis is nodig, zodat je zelf kunt beslissen hoe je ermee omgaat.”

Er gebeurt bij zowel bij Fers als ROC Friese Poort ook in 2021 nog van alles op het gebied van digitaal bewustzijn. Van interventies op basis van een Digitaal Moreel Kompas voor de ROC-studenten als het naar Leeuwarden en Amsterdam halen van The Glass Room-expositie. Ook een versie van de Data Detox Kit voor laag(digi)taalvaardigen staat op stapel. En op veel terreinen werken de mannen – expert binnen hetzelfde domein, maar met elkaar complementerende doelgroepen – samen. Renze: “Met steeds hetzelfde doel: iedereen optimaal digitale kansen laten benutten, maar dan wel veilig, kritisch en gezond.”

Netwerkvisie digitaal burgerschap
Fers is op dit moment bezig om met en voor het Fries Bibliotheken Netwerk een visie op digitaal burgerschap te ontwikkelen. Bibliotheken functioneren in het hart van lokale gemeenschappen en zijn bij uitstek in de positie om bij de actuele maatschappelijke opgaven een bijdrage van betekenis te leveren. De coronacrisis heeft nog duidelijker laten zien dat technologie een ongekende uitwerking op onze samenleving heeft. Om als lokale bibliotheek een pro-actieve spin in het lokale web te kunnen zijn, is er een provinciebrede koers nodig, zodat we als netwerk sterker, geïnformeerder en onafhankelijker zijn.